Ölüp de pişmanlık duymayan kimse yoktur.

Bizlerden önce yaşamış sâlih zatlar, kusurdan dolayı ameli bırakmak durumunda kaldığında nefsi kınamaktan sakınmak maksadıyla güzel ameller işlemek için gayret gösterirlerdi.
Nitekim Tirmizî Ebû Hüreyre'den (r.a) merfû olarak şöyle rivayet eder:

“Ölüp de pişmanlık duymayan kimse yoktur. Eğer iyi bir kişi ise, daha fazla iyilik yapmadığına pişman olur. Kötü biri ise, durumunu düzeltmediğine pişmanlık duyar.”1

Mesrûk'a (rh.a), "Fazla miktarda yaptığın şu ibadetleri biraz azaltsan!" dediler. Şöyle cevap verdi:

"Vallahi, yetkili biri bana gelse ve bana azap edilmeyeceğini haber verse bile, bütün gayretimle ibadet etmeye devam ederdim!"

Bunun sebebini sorduklarında da şöyle dedi:

"Şayet cehenneme girecek olursam nefsimi kınamak için mazeret kalmasın diye çokça ibadet ediyorum! Allah Teâlâ'nın şu,'Kendini kınayan (pişmanlık duyan) nefse yemin ederim (diriltilip hesaba çekileceksiniz)2 âyeti size ulaşmadı mı? Onlar cehenneme girdiklerinde nefislerini kınayacaklardır. Zebaniler onları boyunlarından yakalayıp götürecek; arzularıyla kendileri arasına perde çekilecek ve bütün umutları tükenecektir. Rahmet de onlardan uzaklaştırılacak ve herkes orada kendi nefsini kınamaya başlayacaktır.

Âmir b. Abdükays şöyle derdi:

"Vallahi bütün gayretimle ibadet edeceğim. Vallahi bütün gayretimle ibadet edeceğim. Eğer başarılı olursam, bu Allah'ın rahmeti sayesinde gerçekleşmiş olur. Başaramazsam hiç olmazsa nefsimi kınamam."3

İbn Ayyâş'ın azatlısı Ziyâd, Ibnü'l-Münkedir ve Safvân b. Süleym'e şöyle derdi:

"İşi ciddi tutup ibadet yolunda çalışmak ve aynı şekilde yasaklardan sakınmak gerekir. Durum umduğunuz gibi olursa, yaptığınız ameller bir fazlalık olur. Beklediğiniz gibi çıkmazsa, hiç olmazsa kendinizi kınamazsınız."

Mutarrif b. Abdullah da şöyle derdi:

"İbadet yolunda sıkı çalışın! Eğer durum Allah Teâlâ'nın rahmetinden ve affından umduğumuz gibi çıkarsa, bu işlediklerimiz bizim için cennette dereceler kazandırır. Yok eğer durum korktuğumuz ve sakındığımız gibi tehlikeli olarak zuhur ederse hiç olmazsa şu âyette buyrulduğu gibi,

'Rabbimiz! Bizi çıkar, (önce) yaptığımızın yerine iyi işler yapalım!’4 feryat etmeyiz. 'Amel işledik ama bunun bize faydası olmadı' deriz."


1 Tirmizî, Zühd, 58 (nr. 2403); Abdullah b. Mübarek, ez-Zühd, nr. 33; Ibn Adî. el-Kâmil, 7/2260.
2 Kıyâme 75/2.
3 Ebû Nuaym, Hilye, 2/88.
4 Fâtır 35/37.


(İbn Receb el-Hanbelî, Hadislerle İlim ve Hikmet, sf.192)